ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ KAI ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ KAI ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ
των Αρχοντή Λ. Πάντσιου* και Καλλίνικου Κ. Νικολακόπουλου** 18/8/2011

Οι τελευταίες εξελίξεις, σε Ευρωπαικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, που πυροδότησε η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη και στις ΗΠΑ, καταδεικνύουν το ευάλωτο της παγκόσμιας οικονομικής σταθερότητας στις σημερινές συνθήκες παγκοσμιοποίησης και αλληλεξάρτησης των οικονομιών. Το παρόν άρθρο θα εστιασθεί στην κρίση της Ευρωζώνης, γιατί θεωρεί ότι το πρόβλημα χρέους των ΗΠΑ, παρ’ ότι σημαντικό, είναι διαφορετικό της Ευρωζώνης (και σε μεγάλο βαθμό τεχνητό) και γιατί στην περίπτωση της Ευρωζώνης διακυβεύεται στην ουσία η ίδια η συνοχή της.
Από την γέννηση της κρίσης στην Ευρωζώνη, στις αρχές του 2010, αρκετοί αναλυτές (ανάμεσα τους και οι υπογράφοντες) υποστήριζαν ότι η κρίση δεν είναι θέμα μιας ή δύο χωρών (όπως διατείνονταν η γραφειοκρατική ηγεσία των Βρυξελλών), αλλά συστημική και οφειλόταν στην αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης η οποία δεν προνόησε να δημιουργήσει μηχανισμούς αποτροπής και αντιμετώπισης ενδογενών κρίσεων, λόγω των μακροοικονομικών ανισορροπιών ανάμεσα στις χώρες-μέλη της. Η δημιουργία τέτοιων μηχανισμών, όμως, συνεπάγεται απεμπόληση κυρίαρχων εθνικών δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα ο δρόμος προς την ευρωπαική ολοκλήρωση να είναι μια σειρά συμβιβασμών ανάμεσα στην πολιτική πραγματικότητα και την επιθυμία για περαιτέρω οικονομική συνοχή και πιθανά οφέλη. Αυτά που ζούμε τους τελευταίους 18 μήνες στην Ευρωζώνη και αυτά που θα διαδραματισθούν στο μέλλον, μπορούν να κριθούν από το αποτέλεσμα της «πάλης» ανάμεσα στους παραπάνω δύο ισχυρούς παράγοντες, η εξισορρόπηση των οποίων θα κρίνει και το τελικό αποτέλεσμα.
Οι αποφάσεις της 21ης Ιουλίου καταδεικνύουν την παραπάνω «πάλη»: οι χώρες-δανειστές (βλέπε Γερμανία) έκαναν ακόμη ένα συμβιβαστικό βήμα, αποφασίζοντας για την Ελλάδα την χορήγηση νέου δανείου €109 δις (με μερική συμμετοχή ιδιωτών), δίνοντας ταυτόχρονα την δυνατότητα στον EFSF αγοράς ομολόγων από την δευτερογενή αγορά κι επιμηκύνοντας το κατεχόμενο από ιδιώτες χρέος σε εθελοντική βάση, το οποίο εκτιμούν σε πρώτη φάση σε €37δις+ €12,6δις=€49,6δις και συνολικά για την περίοδο 2011-2019 σε 106 δις. Το επιτόκιο για το ισχύον δάνειο της Ελλάδας μειώνεται στο 3,5% που διαφαίνεται ότι θα ισχύσει και για τις περιπτώσεις της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, αυξάνοντας την περίοδο αποπληρωμής του μέχρι και 30 έτη με περίοδο χάριτος 10 ετών. Τα παραπάνω, υπόκεινται στην αίρεση των Κοινοβουλίων των χωρών-μελών της Ευρωζώνης και αναμένονται να ψηφισθούν ως τον Οκτώβριο.
Στις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου, δεν γίνεται αναφορά για αλλαγή του ρόλου της ΕΚΤ και την ουσιαστική συμμετοχή της στην διαχείριση των δημοσίων χρεών της ευρωζώνης (αν και ανεπίσημα και σιωπηλά η ΕΚΤ συμμετέχει στην αγορά ομολόγων κρατών-μελών της Ευρωζώνης στην δευτερογενή αγορά, με πιο πρόσφατες τις περιπτώσεις της Ιταλίας και της Ισπανίας) και δεν αναφέρεται πουθενά η αναγκαιότητα έκδοσης και ευρωομολόγου, αλλά και η συνολική διαχείριση χρέους της ευρωζώνης. Ο κύριος στόχος της ΕΚΤ παραμένει ο έλεγχος του πληθωρισμού που αποτελεί την πάγια πολιτική της Γερμανίας και τροχοπέδη για οποιαδήποτε προσπάθεια καταπολέμησης της ύφεσης. Επίσης πουθενά δεν αναφέρεται η πρόθεση αύξησης των κονδυλίων του EFSF αλλά και του ESM, που θα τον διαδεχθεί, στα €2-2,5 τρις για να αντιμετωπισθούν ευρύτερες κρίσεις κι επιθέσεις των αγορών σε δυνητικά αδύναμα σημεία του συστήματος, όπως Ιταλία και Ισπανία αρχικά, αλλά μελλοντικά σε χώρες όπως την Κύπρο και το Βέλγιο ή ακόμη και στην ίδια την Γαλλία!
Και πριν αλέκτωρ λαλήσει τρις, με αφορμή την κρίση χρέους στις ΗΠΑ και την υποβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας από την S&P, η παγκόσμια οικονομία απειλήθηκε με οικονομικό Αρμαγεδδώνα, με τις οικονομίες της Ιταλίας και της Ισπανίας να βλέπουν τα επιτόκια δανεισμού στα 10ετή ομόλογα να υπερβαίνουν προσωρινά το 6% και την ΕΚΤ να σπεύδει πυροσβεστικά σε αγορές ομολόγων αυτών των χωρών στην δευτερογενή αγορά.
Είναι εμφανές ότι τα παραπάνω αποτελούν ένα μόνο επεισόδιο από όσα μας επιφυλάσσει το προσεχές μέλλον. Η Ευρωζώνη έχει να αντιμετωπίσει στο άμεσο μέλλον την λήψη δύσκολων και ιστορικών αποφάσεων προς μια πλήρη οικονομική ολοκλήρωση. Αφότου έγινε προφανές ότι η κρίση δεν είναι Ελληνική αλλά συστημική, το μέλλον της Ευρωζώνης θα κριθεί από το αν οι χώρες-δανειστές θεωρήσουν ότι τα οφέλη της διατήρησης του κοινού νομίσματος υπερτερούν του συνεπαγόμενου κόστους της σταδιακής απώλειας εθνικής κυριαρχίας με την υιοθέτηση κανόνων κεντρικής οικονομικής διαχείρισης. Αρκεί να αναφέρουμε ότι το κοινό νόμισμα ωφέλησε την Γερμανία σε βάρος των συνεταίρων της περιφέρειας, οδηγώντας την σε μεγάλα ενδο-ευρωζωνικά πλεονάσματα έναντι των χωρών της περιφέρειας. Μελέτες έχουν δείξει, πως παρά την ανατίμηση του ευρώ την πρώτη δεκαετία της ζωής του κατά 7% περίπου σε πραγματικές τιμές, εντός της ευρωζώνης υπήρξαν σημαντικές διαφοροποιήσεις όσον αφορά στην απώλεια ανταγωνιστικότητας για επιμέρους χώρες: ενώ η Γερμανία απολάμβανε μια πραγματική υποτίμηση ύψους 3,5% και η Φιλανδία 2%, οι χώρες της περιφέρειας είδαν την πραγματική τους συναλλαγματική ισοτιμία να κερδίζει από 5-6% (Ιταλία-Πορτογαλία), ως 10-20% (Ελλάδα,Ισπανία,Ιρλανδία).
Εδώ θα αναφερθούμε σε ένα μόνο παράδειγμα κεντρικής οικονομικής διακυβέρνησης που έχει συζητηθεί, όπως η δημιουργία ενός Ευρωπαικού Υπουργείου Οικονομικών. Σε πολιτικό επίπεδο, μια τέτοια κίνηση θα σήμαινε ενδυνάμωση της κεντρικής οικονομικής διακυβέρνησης και αποδυνάμωση της εθνικής κυριαρχίας. Σε οικονομικό επίπεδο, όμως, θα σήμαινε την δυνατότητα έκδοσης κοινού ευρωομολόγου από αυτή την Αρχή με μείωση του συνολικού ομολογιακού κινδύνου, καθώς και την θεσμική άσκηση κεντρικής δημοσιονομικής πολιτικής με την δυνατότητα μεταβίβασης δημοσιονομικών πόρων, βήματα που θα θωράκιζαν το κοινό νόμισμα. Πολιτικά, όμως, χώρες όπως η Γερμανία θα βρίσκονταν σε δύσκολη θέση να πείσουν τον λαό τους για την αναγκαιότητα μιας τέτοιας κίνησης.
Τέτοιες κινήσεις αντιμετώπισης βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων οικονομικών κραδασμών, θα μπορούσαν επίσης να συνοδευθούν από την ίδρυση ενός Συμβουλίου Οικονομικής Σταθερότητας με στόχο την αποτροπή δημιουργίας υπερβολικών μακροοικονομικών ανισορροπιών. Πρόσφατα, ο Γερμανός αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κος Φίλιπ Ρέσλερ πρότεινε την ίδρυση ενός τέτοιου Συμβουλίου που θα είναι αρμόδιο να επιβάλει κυρώσεις σε χώρες-μέλη που «παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες της νομισματικής ένωσης». Αν όμως, μια τέτοια πολιτική μέτρων και κυρώσεων περιόριζε το βάρος της προσαρμογής μόνο στην ελλειμματική χώρα θα ήταν κοντόφθαλμη και αναποτελεσματική. Απεναντίας, μια σφαιρική πολιτική ελέγχου ελλειμμάτων ΚΑΙ πλεονασμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, θα έδινε την δυνατότητα στις πλεονασματικές χώρες να αυξήσουν τις εισαγωγές τους από τις ελλειμματικές χώρες, μέσω της αυξημένης τους αγοραστικής δύναμης, με στόχο τη δημιουργία ισορροπίας. Η ανακύκλωση των εναπομεινάντων πλεονασμάτων, με την δυνατότητα δανεισμού τους από τις ελλειμματικές χώρες προς χρηματοδότηση του διεθνούς εμπορίου, θα μπορούσε να διευκολύνει την οικονομική ανάπτυξη απαλλαγμένη από πληθωριστικές πιέσεις. Μια τέτοια ανακύκλωση πλεονασμάτων ελαφρύνει σε σημαντικό βαθμό το βάρος της προσαρμογής της ελλειμματικής χώρας με επώδυνα, σε χρόνο και μέγεθος, αποπληθωριστικά μέτρα ύφεσης (πολιτικές που ακολουθούνται σήμερα για τις ελλειμματικές χώρες), ενισχύοντας τις συνολικές αναπτυξιακές προοπτικές. Με ένα τέτοιο σύστημα, τα ελλείμματα θα είναι πάντα κάτω από κάποιο έλεγχο, μια και θα ελέγχονται και τα αντίστοιχα πλεονάσματα.
Δυστυχώς, η ιστορία μας διδάσκει πως τις αποφάσεις τις επιβάλλουν οι δανειστές και πως η πιθανή επικράτηση των ισχυρών Γερμανών θα αποσταθεροποιήσει μεσοπρόθεσμα την Ευρωζώνη, αδυνατώντας να ελέγξει το πρόβλημα των ελλειμμάτων και των χρεών με πολιτικές αποπληθωρισμού, οδυνηρών υφέσεων και νεο-μερκαντιλιστικής αντίληψης. Αν δεν γίνει εμβάθυνση της οικονομικής διακυβέρνησης, με την δυνατότητα μεταβίβασης δημοσιονομικών πόρων (σε οικονομίες ομοσπονδιακού τύπου, οι πλεονάζοντες πόροι μιας πολιτείας μεταφέρονται μέσω του προυπολογισμού σε άλλη ελλειμματική πολιτεία) και τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου της ΕΚΤ και δεν δημιουργηθεί ένας συμμετρικά εξισορροπητικός μηχανισμός, μπορεί οι ευρω-σκεπτικιστές να αποδειχθούν προφητικοί και το ευρώ να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη.

* Δρ. Οικονομικών Επιστημών, Καθηγητής Οικονομίας, Αμερικανικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης (ACT), apantsio@act.edu
**Οικονομολόγος – Αναλυτής Πληροφοριακών Συστημάτων, nikokal02@yahoo.gr